Ograniczenia odpowiedzialności solidarnej inwestora

Zgodnie z  art. 6471   ? 5 k.c. inwestor ponosi solidarn? odpowiedzialność wraz z  wykonawc? za zapłatę wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcę. Na  podstawie tej regulacji podwykonawca może zwrócić się z  bezpośrednim roszczeniem o  zapłatę wynagrodzenia do  inwestora. Inwestor natomiast nie może uwolnić się od  solidarnej odpowiedzialności, powołuj?c się na  brak stosunku prawnego między nim a  podwykonawc?.

Solidarna odpowiedzialność inwestora dotyczy jedynie zapłaty wynagrodzenia podwykonawców robót budowlanych. Nie dotyczy zatem podwykonawców usług lub dostaw, ani też roszczeń wykonawców niedotycz?cych wynagrodzenia.

Przepis ten  ma charakter bezwzględnie obowi?zuj?cy. Oznacza to, że nie można odmiennie uregulować odpowiedzialności inwestora w  umowie, a  wszelkie postanowienia umowne zmieniaj?ce solidarn? odpowiedzialność inwestora i  wykonawcy byłyby nieważne (jak jednak wskażemy poniżej, można przewidzieć postanowienia umowne zapewniaj?ce pewn? ochronę inwestorowi). Taki skutek wynika bezpośrednio z  art. 6471   ? 6 k.c. Rozwi?zanie to ma na  celu ochronę interesów podwykonawców.

Zgoda inwestora

Aby powstała odpowiedzialność solidarna inwestora z  wykonawc? za zapłatę wynagrodzenia podwykonawcy, konieczna jest akceptacja podwykonawcy przez inwestora. Zgoda inwestora konieczna jest również na  zawarcie umowy przez zaakceptowanego podwykonawcę z  dalszym podwykonawc?. Inwestor wyraża zgodę po przedstawieniu mu do  akceptacji umowy (lub jej projektu) z  podwykonawc?, która musi mieć formę pisemn?.

Wyrażenie zgody przez inwestora na  zawarcie umowy z  podwykonawc? może nast?pić jednak nie tylko wprost, lecz również w  sposób dorozumiany poprzez:

• milczenie inwestora wyrażaj?ce się w  braku zgłoszenia sprzeciwu lub zastrzeżeń na  piśmie w  terminie 14 dni od  przedstawienia mu przez wykonawcę umowy z  podwykonawc? lub też przedstawienia mu przez podwykonawcę umowy z  dalszym podwykonawc?,
• czynności inwestora świadcz?ce o  jego wiedzy i  akceptacji podwykonawcy – na  przykład przez tolerowanie obecności podwykonawcy na  placu budowy, dokonywanie wpisów w  jego dzienniku budowy, odbieranie wykonanych przez niego robót oraz dokonywanie podobnych czynności.

Jak wynika z  powyższego, wyrażenie zgody przez inwestora jest interpretowane bardzo szeroko.

Ryzyko podwójnej zapłaty

Solidarna odpowiedzialność inwestora oraz wykonawcy za zapłatę wynagrodzenia na  rzecz podwykonawców robót budowlanych wi?że się niestety z  ryzykiem podwójnej zapłaty przez inwestora – najpierw wynagrodzenia na  rzecz wykonawcy, a  potem wynagrodzenia na  rzecz podwykonawcy – jeśli wykonawca nie zapłacił podwykonawcy pomimo otrzymania wynagrodzenia od  inwestora. Zapłata wynagrodzenia na  rzecz wykonawcy nie zwalnia więc inwestora z  obowi?zku zapłaty na  rzecz podwykonawcy, jeśli ten ostatni nie uzyskał zapłaty od  wykonawcy. Na  podstawie art. 366  ? 2 k.c. solidarna odpowiedzialność inwestora ma miejsce aż do  zaspokojenia wierzyciela (podwykonawcy). Inwestor nie może zatem zwolnić się od  odpowiedzialności, podnosz?c zarzut, że zaspokoił wykonawcę, który część uzyskanego wynagrodzenia powinien był przekazać na  rzecz podwykonawcy.

Z powyższego wynika, że zobowi?zania inwestora wobec wykonawcy oraz podwykonawcy maj? samodzielny charakter. Z  jednej strony jest to niekorzystne dla inwestora z  uwagi na  ryzyko konieczności podwójnej zapłaty za to samo świadczenie. Z  drugiej jednak strony niezależność dwóch zobowi?zań inwestora niesie ze  sob? pewn? korzyść w  przypadku wyst?pienia przez inwestora z  roszczeniem regresowym do  wykonawcy. Niezależność obu zobowi?zań powoduje bowiem, że szkoda inwestora w  postaci spełnienia świadczenia zarówno na  rzecz wykonawcy, jak i  podwykonawcy nie stanowi przesłanki roszczenia regresowego. Może on więc wyst?pić z  takim roszczeniem również wtedy, jeśli nie wypłacił jeszcze wynagrodzenia wykonawcy. Może też dokonać potr?cenia tej kwoty z  wymagalnym wynagrodzeniem wykonawcy.

Roszczenie regresowe inwestora

Uszczerbek wynikaj?cy z  podwójnej zapłaty za te same roboty budowlane ma być w  założeniu ustawodawcy wyrównywany na  podstawie roszczenia regresowego przysługuj?cego inwestorowi od  drugiego dłużnika solidarnego – wykonawcy. Nie ma tu jednak zastosowania rozwi?zanie przewidziane w  art. 376  ? 1 k.c., zgodnie z  którym o  wysokości roszczenia regresowego przes?dza treść istniej?cego stosunku prawnego między współdłużnikami solidarnymi (a więc umowa pomiędzy inwestorem a  wykonawc?), a  jeśli kwestia ta nie została w  nim uregulowana, dłużnik, który świadczenie spełnił, może ż?dać od  drugiego dłużnika solidarnego zwrotu w  częściach równych. Na  podstawie tego przepisu inwestor mógłby ż?dać od  wykonawcy jedynie połowy wysokości wynagrodzenia wypłaconego na  rzecz podwykonawcy.

Zastosowanie znajdzie jednak art. 518  ? 1 pkt 1 k.c. przewiduj?cy znacznie korzystniejsze dla inwestora rozwi?zanie. Instytucja wskazana w  tym przepisie, choć podobnie jak instytucja uregulowana w  art. 376  ? 1 k.c. ma charakter kompensacyjny, uprzywilejowuje w  szerszym zakresie wierzyciela występuj?cego z  roszczeniem regresowym, bowiem umożliwia mu wst?pienie w  prawa zaspokojonego wierzyciela (a więc w  prawa podwykonawcy) do  całości kwoty wypłaconej na  jego rzecz.

Zapłata wynagrodzenia podwykonawcy przez inwestora jest postrzegana w  orzecznictwie jako zaspokojenie cudzego długu (długu wykonawcy). To właśnie wykonawca jest stron? umów podwykonawczych i  to na  nim w  pierwszej kolejności spoczywa obowi?zek spełnienia takiego świadczenia. Zgoda inwestora na  zawarcie umowy z  danym podwykonawc? warunkuje powstanie odpowiedzialności inwestora za zobowi?zanie będ?ce pierwotnie zobowi?zaniem wykonawcy. W  zwi?zku z  uregulowaniem cudzego długu (wykonawcy) inwestor nabywa spłacon? wierzytelność do  wysokości zapłaconego wynagrodzenia i  wstępuje w  prawa zaspokojonego wierzyciela (podwykonawcy). Inwestor nabywa wierzytelność na  podstawie art. 518  ? 1 pkt 1 k.c. poprzez samo spłacenie wierzyciela. Nie jest potrzebna zgoda podwykonawcy na  dokonanie spłaty ani jego oświadczenie o  cesji wierzytelności.

Możliwość wyst?pienia z  roszczeniem regresowym nie zapewnia jednak inwestorowi pełnej ochrony.W  przypadku niewypłacalności wykonawcy możliwość uzyskania zwrotu wypłaconego wynagrodzenia będzie z  oczywistych względów wył?czona. Brak możliwości ż?dania od  wykonawcy zwrotu kwoty wynagrodzenia wypłaconego przez inwestora na  rzecz podwykonawcy nie jest jednak uznawany za okoliczność wył?czaj?c? odpowiedzialność inwestora na  gruncie art. 6471   ? 5 k.c. Argument, że takie rozwi?zanie jest sprzeczne z  zasadami współżycia społecznego, nie jest akceptowany przez s?dy orzekaj?ce.

Możliwość potr?cenia wynagrodzenia wypłaconego podwykonawcom

Zastosowanie przepisów ogólnych Kodeksu cywilnego dotycz?cych zobowi?zań umożliwia dokonanie potr?cenia wynagrodzenia wypłaconego przez inwestora bezpośrednio na  rzecz podwykonawcy z  wynagrodzeniem wykonawcy, do  którego zapłaty zobowi?zany jest inwestor.

Zgodnie z  art. 498 k.c. dokonanie potr?cenia jest możliwe, gdy:

• dwie osoby s? jednocześnie względem siebie dłużnikami i  wierzycielami,
• przedmiotem obu wierzytelności s? pieni?dze,
• obie wierzytelności s? wymagalne i  mog? być dochodzone przed s?dem lub przed innym organem państwowym.

Taka sytuacja ma miejsce, gdy inwestor nie wypłacił jeszcze wynagrodzenia należnego wykonawcy, choć jest ono wymagalne, a  jednocześnie wypłacił wynagrodzenie podwykonawcy, który zwrócił się do  niego bezpośrednio z  roszczeniem o  zapłatę. W  takiej sytuacji, jeśli wykonawca wyst?pi z  roszczeniem o  zapłatę wynagrodzenia, inwestor może zgłosić zarzut potr?cenia. Skuteczne złożenie oświadczenia o  potr?ceniu będzie skutkować wygaśnięciem wzajemnych wierzytelności inwestora i  wykonawcy.

Dozwolone postanowienia umowne maj?ce na  celu ochronę interesu inwestora

Aby zagwarantować inwestorowi możliwość skorzystania z  prawa potr?cenia, w  umowie inwestora z  wykonawc? warto zawrzeć postanowienie przewiduj?ce możliwość wstrzymania się przez inwestora z  zapłat? wynagrodzenia na  rzecz wykonawcy w  określonych okolicznościach, np. przypadku złej sytuacji finansowej wykonawcy. W  takim wypadku, jeśli wykonawca zwróci się do  inwestora o  zapłatę wynagrodzenia na  jego rzecz, zanim zwróc? się o  to do  inwestora podwykonawcy, inwestor będzie mógł zatrzymać kwotę nieuregulowanej płatności wykonawcy na  rzecz podwykonawców z  jego wynagrodzenia.

Warto również przewidzieć w  umowie z  wykonawc? obowi?zek przedkładania przez wykonawcę wraz z  wnioskiem o  wypłatę kierowanym do  inwestora oświadczeń przedstawicieli podwykonawców, że ich należności wymagalne i  należne od  wykonawcy na  koniec danego okresu rozliczeniowego zostały uregulowane. Przedstawienie przez wykonawcę oświadczeń podwykonawców o  spłacie wszystkich należności na  ich rzecz powinno być także warunkiem zapłaty faktury końcowej na  rzecz wykonawcy.

Rozwi?zaniem chroni?cym inwestora może być również wprowadzenie postanowienia umownego uzależniaj?cego zapłatę wynagrodzenia na  rzecz wykonawcy od  zabezpieczenia przez niego roszczeń podwykonawców, np. poprzez ustanowienie gwarancji zapłaty za roboty budowlane w  postaci gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej.

Wskazane postanowienia umowne znajd? jednak zastosowanie jedynie w  sytuacji, gdy inwestor nie wypłacił jeszcze całości wynagrodzenia na  rzecz wykonawcy. Jeśli podwykonawca robót budowlanych zwróci się do  niego o  zapłatę już po wypłacie rzeczonego wynagrodzenia, inwestor będzie zobligowany do  zapłaty na  rzecz podwykonawcy jako odpowiedzialny solidarnie na  gruncie art. 6471   ? 5 k.c., mimo że sam już wywi?zał się ze  swojego zobowi?zania na  rzecz wykonawcy.

Ograniczenie odpowiedzialności inwestora w  drodze nowelizacji Kodeksu cywilnego

Zmiany przepisów Kodeksu cywilnego maj?ce wejść w  życie 1 czerwca br., na  podstawie ustawy z  dnia 9 marca 2017 r. o  zmianie niektórych ustaw w  celu ułatwienia dochodzenia wierzytelności, powoduj? ograniczenie zarówno przedmiotowe, jak i  kwotowe solidarnej odpowiedzialności inwestora.

Na podstawie art. 6471   ? 1 k.c. w  nowym brzmieniu inwestor będzie odpowiadać jedynie za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcę, których szczegółowy zakres przedmiotowy został mu zgłoszony przez wykonawcę lub podwykonawcę przed przyst?pieniem do  wykonywania tych robót b?dź został wcześniej określony w  umowie pomiędzy inwestorem a  wykonawc?. Inwestor zachowa możliwość wyrażenia sprzeciwu co do  wykonywania tych robót przez podwykonawcę. Na  zgłoszenie sprzeciwu będzie miał 30 dni od  zgłoszenia podwykonawcy.

Odpowiedzialność inwestora za zapłatę wynagrodzenia podwykonawcy będzie ponadto ograniczona do  kwoty, któr? inwestor byłby zobowi?zany zapłacić wykonawcy za analogiczny zakres robót, który został faktycznie wykonany przez podwykonawcę. Kwotow? granice odpowiedzialności inwestora wobec podwykonawców będzie zatem stanowić wysokość wynagrodzenia, do  którego zapłaty inwestor zobowi?zał się w  umowie z  wykonawc?. Jeśli wykonawca zobowi?że się w  umowie podwykonawczej do  zapłaty podwykonawcy wynagrodzenia przekraczaj?cego powyższ? kwotę, inwestor nie będzie zobowi?zany do  zapłaty nadwyżki.

Katarzyna Śliwak, praktyka infrastruktury, transportu, zamówień publicznych i  PPP kancelarii Wardyński i  Wspólnicy