Projekt ustawy o jawności życia publicznego – nowe obowiązki przedsiębiorcy i pracodawcy

Ustawa ma m.in. regulować działalność na  styku sektora publicznego i  prywatnego. Jest skierowana do  różnych adresatów (osób fizycznych, przedsiębiorców, pracodawców, instytucji publicznych) i  ł?czy różne reżimy prawne (administracyjny, karny, cywilny). Planowanym terminem wejścia w  życie ustawy jest marzec 2018 r.

Poniżej przedstawiamy te spośród projektowanych rozwi?zań, które mog? mieć największy wpływ na  prowadzenie działalności gospodarczej.

Sygnalista i  jego ochrona prawna

Wprowadzenie do  polskiego systemu prawnego pojęcia sygnalisty (ang.  whistleblower) było od  lat postulowane przez wielu ekspertów zajmuj?cych się m.in. ochron? antykorupcyjn? (pierwsze takie przepisy zostały wprowadzone w  Wielkiej Brytanii już w  1998 r.).

Status sygnalisty zostanie nadany osobie fizycznej lub przedsiębiorcy, których współpraca z  wymiarem sprawiedliwości – zgłoszenie informacji o  możliwości popełnienia przestępstwa przez podmiot, z  którym sygnalista zwi?zany jest stosunkiem prawnym (w tym pracodawcę) – może niekorzystnie wpłyn?ć na  jego sytuację życiow?, zawodow? lub materialn?.

Sygnaliście będzie przysługiwała ochrona prawna przed rozwi?zaniem lub zmian? warunków umowy o  pracę lub innego stosunku prawnego (np. umowy zlecenia, dostawy) oraz odszkodowanie od  strony rozwi?zuj?cej czy zmieniaj?cej umowę.

Można śmiało powiedzieć, że sygnalista będzie szczególnym rodzajem świadka (nieco podobnym w  charakterze do  świadka koronnego), prawnie chronionym w  zwi?zku z  wag? informacji, które dzięki niemu zostan? wykorzystane w  postępowaniu karnym.

Średni i  duzi przedsiębiorcy obowi?zani do  przeciwdziałania praktykom korupcyjnym

Projekt nakłada na  przedsiębiorcę będ?cego co najmniej średnim przedsiębiorc? (takim, który zatrudnia min. 50 pracowników) obowi?zek wprowadzenia i  stosowania wewnętrznych procedur antykorupcyjnych.

Wśród takich wewnętrznych procedur antykorupcyjnych należy wymienić w  szczególności:

• monitorowanie ryzyk odpowiedzialności w  podstawowych w  obszarach działalności przedsiębiorcy,
• przeciwdziałanie mechanizmom służ?cym finansowaniu kosztów udzielania korzyści maj?tkowych i  osobistych, w  tym z  wykorzystaniem maj?tku przedsiębiorstwa,
• regularne szkolenie pracowników w  zakresie ryzyk odpowiedzialności karnej w  prowadzonej działalności,
• umieszczanie w  umowach odpowiednich klauzul antykorupcyjnych (stanowi?cych, że żadna część wynagrodzenia z  tytułu wykonania umowy nie zostanie przeznaczona na  pokrycie kosztów udzielania korzyści maj?tkowych i  osobistych),
• opracowanie i  wdrożenie kodeksu etycznego przedsiębiorstwa,
• opracowanie wewnętrznych procedur dotycz?cych otrzymywania korzyści przez pracowników, informowania organów przedsiębiorcy o  propozycjach korupcyjnych i  postępowania w  sprawie zgłoszenia nieprawidłowości.

Co istotne, opisane procedury nie będ? stanowić katalogu zamkniętego – decyzja o  tym, jakie dokładnie środki należy wprowadzić, będzie należeć do  przedsiębiorcy. Jednocześnie będzie on jedynym podmiotem odpowiedzialnym za ich niewdrożenie.

Odpowiedzialność finansowa (karnoadministracyjna) przedsiębiorcy

Jeżeli prokuratura przedstawi osobie działaj?cej w  imieniu lub na  rzecz przedsiębiorcy zarzut popełnienia przestępstwa korupcyjnego, szef Centralnego Biura Antykorupcyjnego (CBA) będzie miał obowi?zek wszcz?ć i  przeprowadzić kontrolę tego przedsiębiorcy w  zakresie stosowania procedur antykorupcyjnych.

Jeśli kontrola wykaże, że przedsiębiorca nie stosował wewnętrznych procedur antykorupcyjnych (b?dź że stosował je pozornie lub nieskutecznie), szef CBA prześle przedsiębiorcy wniosek o  ukaranie go wraz z  wezwaniem do  uiszczenia w  terminie 30 dni kary pieniężnej, która będzie mogła wynosić od  10 000 do  10 000 000 zł. Po bezskutecznym upływie tego terminu szef CBA skieruje do  Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i  Konsumentów (UOKiK) wniosek o  poci?gnięcie przedsiębiorcy do  odpowiedzialności. Możliwe będzie również zastosowanie sankcji dodatkowej w  postaci zakazu dla ukaranego przedsiębiorcy ubiegania się o  uzyskanie zamówienia publicznego przez okres 5 lat. Projekt przewiduje również możliwość odst?pienia od  wymierzenia kary pieniężnej.

Nowelizacja ustawy o  odpowiedzialności podmiotów zbiorowych

Obok prac nad opisan? ustaw? w  Ministerstwie Sprawiedliwości tocz? się prace nad nowelizacj? ustawy o  odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźb? kary (pisaliśmyjuż o  tym na  naszym portalu). Ustawa ta tworzyć będzie dodatkowy reżim odpowiedzialności karnej lub  quasi-karnej, który będzie mógł być stosowany niezależnie od  sankcji wymierzanych w  trybie ustawy o  jawności życia publicznego. Podlegać mu będzie większość średnich i  dużych przedsiębiorców.

Ograniczenia w  zatrudnianiu osób, które pełniły funkcje publiczne

Przepisy, które do  tej pory miały odbicie głównie w  sferze prawa publicznego, znajd? specyficzne odbicie w  sferze prawa prywatnego. Oczywistym rozwi?zaniem s? zakazy i  ograniczenia zwi?zane z  prowadzeniem działalności gospodarczej przez osoby pełni?ce funkcje publiczne. Nowości? s? natomiast ograniczenia w  zatrudnianiu i  współpracy z  takimi osobami w  okresie trzech lat po zaprzestaniu pełnienia przez nie funkcji. Osoby te nie mog? w  tym czasie być zatrudnione u  przedsiębiorcy ani wykonywać dla niego innych odpłatnych zajęć, jeżeli m.in. brały udział w  postępowaniu o  udzielenie zamówienia publicznego, w  wydawaniu decyzji administracyjnych dotycz?cych tego przedsiębiorcy albo nadzorowały realizację zawartej z  nim umowy. Nieprzestrzeganie ww. zakazu będzie mogło skutkować kar? pieniężn? w  wysokości od  10 000 do  500 000 zł.

Obok zmian opisanych powyżej, które naszym zdaniem w  największym stopniu wpłyn? na  prowadzenie działalności gospodarczej w  obszarze średnich i  większych przedsiębiorstw, warto odnotować inne zmiany wynikaj?ce z  projektu ustawy o  jawności życia publicznego, które sygnalizujemy niżej.

Ograniczenia w  piastowaniu określonych stanowisk przez osoby pełni?ce funkcje publiczne

Omawiany projekt doprecyzowuje już istniej?ce ograniczenia w  tym zakresie. Do  nowych regulacji należy zaliczyć m.in. zakaz piastowania przez takie osoby stanowiska: likwidatora, syndyka, zarz?dcy przymusowego w  postępowaniu upadłościowym, nadzorcy i  zarz?dcy w  postępowaniu restrukturyzacyjnym, pełnomocnika wspólnika spółki prawa handlowego, a  także pracy w  takiej spółce lub wykonywania w  niej jakichkolwiek odpłatnych zajęć (nie będzie to dotyczyć działalności naukowej i  dydaktycznej).

Obowi?zek udostępnienia informacji publicznej przez spółkę zobowi?zan?

W ramach wzmocnienia transparentności i  kontroli sposobu zarz?dzania spółkami Skarbu Państwa w  projekcie ustawy rozszerzono definicję spółki zobowi?zanej do  udostępnienia informacji publicznej.

Spółk? zobowi?zan? będzie spółka prawa handlowego, która spełnia co najmniej jeden z  następuj?cych warunków:

• udział Skarbu Państwa, jednostki samorz?du terytorialnego, państwowej lub samorz?dowej osoby prawnej albo innej spółki zobowi?zanej stanowi co najmniej 20% kapitału zakładowego lub 20% liczby akcji lub udziałów w  tej spółce,
• co najmniej jeden z  ww. podmiotów posiada uprawnienia takie jak przedsiębiorca dominuj?cy w  rozumieniu ustawy o  ochronie konkurencji i  konsumentów.

Ustawa wprowadza na  tak rozumiane spółki zobowi?zane dodatkowe obowi?zki, w  tym m.in.:

• wymóg prowadzenia rejestru umów cywilnoprawnych zawartych w  formie pisemnej oraz skutkuj?cych wydatkowaniem środków pieniężnych w  kwocie co najmniej 2 000 zł,
• ograniczenia zwi?zane z  pełnieniem funkcji przez określone osoby,
• składanie oświadczeń maj?tkowych przez członków organów takiej spółki oraz jej pracowników.

Niezależnie od  regulacji dotycz?cych spółki zobowi?zanej warto wspomnieć, że ustawa znacz?co rozszerza katalog osób zobowi?zanych do  składania oświadczeń maj?tkowych, tworz?c nowe reguły i  zaostrzaj?c odpowiedzialność za podanie nierzetelnych informacji w  oświadczeniu.

Lobbing zawodowy jako działalność regulowana

Projekt doprecyzowuje również rozwi?zania prawne w  zakresie prowadzenia działalności lobbingowej. Wprowadza m.in. definicję lobbingu zawodowego, czyli lobbingu o  charakterze zarobkowym prowadzonym na  rzecz osób lub podmiotów w  celu uwzględnienia interesów tych osób lub podmiotów, a  także nakłada nowe obowi?zki na  osoby zajmuj?ce się takim lobbingiem – m.in. nakaz wpisu do  rejestru lobbystów zawodowych.

Będziemy Państwa na  bież?co informować o  postępach prac nad wspomnianymi rozwi?zaniami.

Magdalena Kotowicz,  praktyka karna kancelarii Wardyński i  Wspólnicy

Janusz Tomczak, adwokat, praktyka karna kancelarii Wardyński i  Wspólnicy