Aktualności firm stowarzyszonych

NOWY OBOWIĄZEK INFORMACYJNY WOBEC ZUS

Przepisy Tarczy Antykryzysowej wprowadziły obowiązek informowania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych od 1 stycznia 2021 r. o zawarciu umów o dzieło.

Obowiązek, ciążący na płatniku składek lub osobie fizycznej zlecającej dzieło, trzeba będzie wykonać w terminie 7 dni od dnia zawarcia umowy o dzieło, jeżeli:

• umowa taka zawarta zostanie z osobą, z którą płatnik nie pozostaje w stosunku pracy lub
• w ramach takiej umowy osoba ta nie wykonuje pracy na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy.

ZUS będzie ewidencjonował informacje dotyczące zawartych umów na koncie płatnika składek. Wzór informacji o zawartych umowach o dzieło, które będą przekazywane do ZUS, ma zostać określony przez ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego, w drodze rozporządzenia. Naruszenie obowiązku złożenia informacji o umowach o dzieło będzie zagrożone karą grzywny za niezgłoszenie danych wymaganych ustawą.

Rejestracja umów o dzieło miała jakoby służyć prowadzeniu działań pomocowych w ramach Tarczy Antykryzysowej dla osób zatrudnionych na ich podstawie. Jednak ze względu na vacatio legis przepisów wprowadzających ten obowiązek, faktyczny cel jego nałożenia jest zgoła inny. Jak można zresztą przeczytać w uzasadnieniu projektu specustawy, Ustawodawca chciał w istocie umożliwić ZUS weryfikowanie istnienia obowiązku ubezpieczeń społecznych osób wykonujących umowy nazwane umowami o dzieło. Przy czym słowo „umożliwić” należałoby raczej zastąpić słowem „ułatwić”. ZUS jest już bowiem uprawniony do takiej weryfikacji i korzysta z tego uprawnienia. Rejestracja umów spowoduje jednak, że – w przeciwieństwie do obecnej sytuacji – ZUS będzie już wiedział przed rozpoczęciem kontroli, czy dana firma zatrudnia na podstawie umów o dzieło. Informacja o liczbie zawartych umów sprawi najpewniej, że kontrole zostaną w pierwszej kolejności przeprowadzone w tych firmach, które zawierają najwięcej umów tego typu.

Warto w tym miejscu przypomnieć, że zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do wypłaty wynagrodzenia. Umowa ta jest zatem umową o wykonanie konkretnego dzieła, a przesłanką wypłaty wynagrodzenia – jego wykonanie zgodnie z zamówieniem. Jak wynika z orzecznictwa, nie można zrealizować dzieła, jeśli nie zostało ono umownie wytyczone. W praktyce, przedmiotem umowy o dzieło może być napisanie artykułu na konkretny temat, stworzenie oprogramowania o określonej funkcjonalności czy zaprojektowanie ogrodu.

Dlatego ZUS bada czy w kontrolowanych umowach o dzieło:

• dzieło zostało określone w sposób niebudzący wątpliwości,
• umowa przewiduje odpowiedzialność przyjmującego zamówienie za rezultat umowy,
• możliwe jest poddanie dzieła sprawdzianowi na istnienie wad fizycznych i
• umowę zawarto na wykonanie konkretnego dzieła, czy na wykonywanie dzieł określonego rodzaju.

ZUS uważa ponadto że, że „nie powinno być uznane za dzieło coś, co nie odróżnia się w żaden sposób od innych występujących na danym rynku rezultatów pracy, gdyż wówczas zatraciłoby swój indywidualny charakter dzieła”. Należy jednak zauważyć, że indywidualność dzieła nie stanowi o jego istnieniu i nie może przesądzać o kwalifikacji prawnej umowy na jego wykonanie. Taka interpretacja byłaby uzasadniona jedynie w przypadku dzieła stanowiącego utwór w rozumieniu przepisów prawa autorskiego.

W praktyce dużo spraw sądowych prowadzonych w trybie odwołań od decyzji ZUS ustalających zaległości z tytułu składek od przekwalifikowanych umów o dzieło kończy się wyrokami niekorzystnymi dla płatników. Co więcej, zaległości te mogą być znaczące, np. ok. 2.000 zł w przypadku przekwalifikowania pojedynczej umowy o dzieło z wynagrodzeniem 5.000 zł brutto na umowę zlecenia lub podobną. Do sumy zaległych składek należy doliczyć odsetki za zwłokę, a ponadto ZUS ma prawo nałożyć na płatnika opłatę dodatkową, która może wynieść nawet równowartość zaległych składek.

Nie został jeszcze opublikowany projekt rozporządzenia określającego wzór informacji o umowach o dzieło. Nie wiadomo zatem, jakie dokładnie informacje o umowach będą przekazywane do ZUS. Niemniej jednak firmy, które zatrudniają osoby fizyczne na podstawie umów o dzieło powinny przygotować się do wejścia w życie nowych obowiązków. W pierwszej kolejności należałoby krytycznie przyjrzeć się już zawartym umowom oraz zweryfikować zasadność ich zawierania w poszczególnych przypadkach. Kolejne działania powinny być uzależnione od wyników tej weryfikacji i mogą obejmować m.in.: modyfikację umów, ich rozwiązanie i zastąpienie nowymi.

Niewykluczone, że stworzenie ewidencji umów o dzieło stanowi pierwszy krok do objęcia osób zatrudnionych na ich podstawie obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi. Biorąc pod uwagę ostatnie doniesienia o planach oskładkowania wszystkich umów zlecenia wydaje się to dość prawdopodobne.

Autor: Tomasz Kret, Starszy Prawnik w Kancelarii Raczkowski