Zobacz także • Członkowie
Nadużycia gospodarcze w firmach – co łączy osoby odpowiedzialne za oszustwa?
Wewnętrzne nadużycia stanowią jedno z największych wyzwań dla organizacji na całym świecie – generują straty finansowe, podważają zaufanie i nierzadko prowadzą do kryzysów reputacyjnych. Jak pokazuje najnowszy raport KPMG „Global profiles of the fraudster”, za nadużyciami najczęściej stoją doświadczeni pracownicy często działający w grupach i wykorzystujący słabe punkty w mechanizmach kontrolnych. Najpowszechniejszą formą nadużycia pozostaje sprzeniewierzenie majątku, w szczególności defraudacje środków i nieprawidłowości w obszarze zakupów, występujące w różnych działach, od operacyjnych po biura zarządu. Co istotne, większość incydentów wykrywana jest dzięki sygnalistom lub innym nieformalnym źródłom informacji.
Mężczyzna w średnim wieku z wieloletnim stażem najczęstszym sprawcą nadużyć
Z raportu KPMG wynika, że typowy sprawca nadużycia to mężczyzna w wieku od 36 do 55 lat, posiadający wieloletni staż – często przekraczający sześć lat – i silną pozycję w organizacji. Osoba taka bywa postrzegana jako lojalna, godna zaufania, a nierzadko nawet inspirująca dla otoczenia. To właśnie ugruntowana pozycja w firmie oraz dostęp do strategicznych informacji i procesów sprawiają, że takie osoby mogą przez długi czas pozostawać poza podejrzeniami. Paradoksalnie, to nie outsiderzy, ale wysoko oceniani pracownicy najczęściej okazują się sprawcami nadużyć.
Najczęściej spotykanym rodzajem oszustwa jest sprzeniewierzenie majątku – w tym defraudacja środków finansowych oraz manipulacje w procesach zakupowych. Przypadki tego rodzaju stanowiły 52% wszystkich incydentów analizowanych w badaniu. Kolejną kategorią było fałszowanie dokumentacji (29%), które często wykorzystywano jako narzędzie ułatwiające sprzeniewierzenie środków. Kradzież aktywów stanowiła 24% analizowanych wykroczeń.
Korporacyjni oszuści najczęściej nie działają sami
Zgodnie z wnioskami z badania, do nadużyć dochodzi najczęściej w działach operacyjnych, finansowych, zakupowych oraz biurze zarządu – czyli tam, gdzie łączą się kompetencje decyzyjne, dostęp do środków finansowych i znajomość procedur. Wiele z tych sytuacji nie wynika z wyrafinowanych metod działania, ale z niewystarczającej kontroli lub nieefektywnych
mechanizmów zgodności, które uniemożliwiają wykrycie drobnych nadużyć na wczesnych etapach.
Ponad połowa badanych przypadków (55%) dotyczyła działań grupowych – najczęściej sprawcy działali we współpracy z innymi – w grupach liczących od 2 do 5 osób. Współsprawcy to zazwyczaj inni pracownicy tej samej organizacji, ale coraz częściej aktywne stają się osoby spoza firmy – np. dostawcy lub partnerzy zewnętrzni.
Kluczową rolę w wykrywaniu incydentów odgrywają sygnaliści oraz inne nieformalne źródła informacji, co potwierdza znaczenie kultury organizacyjnej sprzyjającej zgłaszaniu nieprawidłowości.
Skuteczne wykrywanie nadużyć gospodarczych to dziś nie tylko kwestia technologii, ale przede wszystkim odpowiednio zaprojektowanego i konsekwentnie wdrażanego systemu zarządzania ryzykiem. Doświadczenie pokazuje, że wiele przypadków nieprawidłowości można było wykryć wcześniej – lub im zapobiec – gdyby w organizacji funkcjonowały sprawne mechanizmy compliance oraz kultura zgłaszania nieprawidłowości. Dlatego tak ważne jest, aby firmy regularnie weryfikowały swoje procedury, szkoliły pracowników i monitorowały obszary szczególnie narażone na ryzyko oszustw. Dzięki połączeniu audytu śledczego, analizy danych i wiedzy eksperckiej jesteśmy w stanie nie tylko identyfikować nieprawidłowości, ale też wspierać organizacje w budowaniu środowiska, w którym ryzyko nadużyć jest realnie ograniczane – mówi Iwona Sprycha, Partner w Dziale Deal Advisory w KPMG w Polsce.
Luki w kontroli wewnętrznej i brak nadzoru najczęstszymi przyczynami nadużyć
Do podstawowych przyczyn nadużyć zalicza się słabe lub niewłaściwie wdrożone mechanizmy kontroli wewnętrznej, brak nadzoru nad osobami na wyższych stanowiskach oraz zbyt duże zaufanie wobec długoletnich pracowników. Co istotne, niemal połowa zbadanych przypadków przekroczenia uprawnień gospodarczych została popełniona przez osoby, które wcześniej działały zgodnie z zasadami uczciwości i przejrzystości. To wyraźnie pokazuje, jak kluczowe jest ciągłe zarządzanie ryzykiem nadużyć – niezależnie od stażu pracy czy dotychczasowej reputacji zatrudnionych osób.
Jak ograniczyć ryzyko nadużyć gospodarczych?
Skuteczne ograniczanie ryzyka nadużyć gospodarczych wymaga wielowymiarowego podejścia. Kluczowe znaczenie ma wzmacnianie mechanizmów kontroli wewnętrznej oraz promowanie etycznej kultury pracy. Równie istotne jest usprawnianie mechanizmów wykrywania nadużyć i wspieranie transparentnej współpracy pomiędzy działami i pracownikami. Coraz większą wagę zyskuje także dokładna analiza postaw i priorytetów potencjalnych kontrahentów, a także dostosowywanie się do dynamicznych zmian technologicznych — w tym zapewnianie odpowiedniego poziomu cyberbezpieczeństwa.