Aktualności firm stowarzyszonych • Analizy i badania
Konsument dowie się, czy oferowana przez Internet cena została wykreowana przez algorytm
Przedsiębiorcy coraz częściej dostosowują cenę tego samego towaru lub usługi oferowaną różnym grupom klientów. Takie różnicowanie ceny nierzadko odbywa się poprzez zautomatyzowane narzędzia, gdzie odpowiedni algorytm przyporządkowuje cenę danej osobie lub grupie osób. Jednym z nowych obowiązków wynikających z dyrektywy Omnibus (dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2019/2161) jest konieczność wyraźnego informowania konsumentów o powyższych praktykach. Naruszenie tych obowiązków może skutkować karą finansową dla przedsiębiorcy, sięgającą nawet 10% rocznego obrotu.
Jak już informowaliśmy w poprzednim wpisie na blogu, projekt ustawy[1] implementujący do polskiego porządku prawnego unijną dyrektywę 2019/2161[2] (Omnibus) nakłada na przedsiębiorców szereg nowych obowiązków. W dzisiejszym wpisie chcielibyśmy szczegółowo przyjrzeć się jednemu z nich, a mianowicie konieczności poinformowania klienta, że cena produktu lub usługi została dostosowana (zmieniona) przez zautomatyzowany system.
Nowy obowiązek informacyjny
Projekt nowelizacji wprowadza w tym zakresie zmiany do ustawy o prawach konsumenta[3]. W świetle przygotowywanych regulacji ustawodawca przewiduje, że:
- w przypadku umów zawieranych na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa
- przedsiębiorca poinformuje konsumenta o indywidualnym dostosowaniu ceny w oparciu o zautomatyzowane podejmowanie decyzji, o ile przedsiębiorca takie stosuje
- wskazana wyżej informacja powinna być przekazana najpóźniej w chwili wyrażenia przez konsumenta woli związania się umową, w sposób jasny i zrozumiały.
Obowiązek dotyczy jedynie umów zawieranych z konsumentami na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa. Z aktualnie opublikowanego projektu ustawy wynika, że przepisy te nie znajdą zastosowania do umów o usługi finansowe, pomimo faktu, że w przypadku tego rodzaju usług również dochodzi do indywidualizowania cen w sposób automatyczny.
Pojęcie „cen spersonalizowanych”
Pojęcie „spersonalizowanych cen” nie doczekało się jak dotąd definicji na poziomie unijnym. W obrocie opisana praktyka jest rozumiana dosłownie, jako oferowanie tych samych towarów lub usług poszczególnym konsumentom w różnej cenie. W praktyce takie „bilansowanie” cen odbywa się z wykorzystaniem specjalnie tworzonych do tego celu algorytmów. Do spotykanych na rynku rozwiązań można zaliczyć między innymi oferowanie ustalonej ceny określonej grupie klientów, definiowanie cen na poziomie niższym niż konkurencja, czy dostosowywanie oferty tak, aby pojawiała się na szczycie listy wyników wyszukiwania.
Jednak konsument najczęściej nie jest informowany o stosowaniu takich systemów. Właśnie z tego powodu unijny ustawodawca podjął działania, które mają zwiększyć świadomość klientów.
Dyrektywa Omnibus nie zakazuje tego rodzaju praktyk. W jej preambule wprost dopuszczono ich stosowanie[4]. Nowe przepisy wprowadzają jednak istotny z punktu widzenia ochrony praw konsumentów obowiązek wyraźnego poinformowania o tym, że przedsiębiorca korzysta z narzędzi ustalających ceny z wykorzystaniem zautomatyzowanych narzędzi.
Zautomatyzowane dostosowanie cen a RODO
Dodatkowo, dyrektywa Omnibus wprost uzależnia stosowanie zautomatyzowanych systemów dostosowujących cenę od zachowania wymogów Rozporządzenia 2016/679 (RODO)[5], które przewiduje między innymi przysługujące każdej osobie fizycznej prawo do tego, by nie być poddawaną zautomatyzowanemu podejmowaniu decyzji, w tym profilowaniu. Można zatem zakładać, że konsumenci, którzy zostali prawidłowo poinformowani o fakcie indywidualnego ustalenia ceny w sposób opisany w nowych przepisach, będą mogli w szerszym zakresie i bardziej świadomie korzystać z uprawnień wynikających z RODO, w tym do wyrażenia sprzeciwu wobec profilowania.
Działania, jakie powinni podjąć przedsiębiorcy
Dla firm, które oferują swoje usługi w kanałach zdalnych lub poza lokalem przedsiębiorstwa, powyższe przepisy w praktyce oznaczać będą konieczność dostosowania informacji udostępnianych konsumentowi przed dokonaniem zakupu, poprzez dodanie odpowiedniej informacji o stosowaniu zautomatyzowanych systemów ustalania cen. Co istotne, przedsiębiorca będzie musiał zadbać o to, by informacja taka pojawiła się odpowiednio wcześnie, najpóźniej w chwili wyrażenia przez konsumenta woli związania się umową. Istotne będzie również przejrzenie regulaminów sklepów oraz treści klauzul RODO oraz innych obowiązków związanych z Rozporządzeniem 2016/679 i ich odpowiednie dostosowanie do nowych przepisów wdrażających dyrektywę Omnibus.
Potencjalne skutki naruszenia
Zaniechanie udzielenia konsumentom wymaganych informacji albo przekazanie informacji nieprawdziwych może doprowadzić do odpowiedzialności administracyjnej przedsiębiorcy w razie uznania praktyki za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów. W takim wypadku Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów może nałożyć karę w wysokości sięgającej nawet do 10% obrotu osiągniętego w roku poprzedzającym naruszenie.
Projekt ustawy nie trafił jeszcze do Sejmu. W chwili obecnej procedowany jest przez właściwe komitety w ramach rządowego procesu legislacyjnego w związku ze znaczną ilością zgłoszonych uwag i postulatów[6].
Autorzy
Jowita Prokop – adwokat w zespole Commercial kancelarii Eversheds Sutherland
Przemysław Matusiak-Frey – radca prawny w zespole Commercial kancelarii Eversheds Sutherland
Tekst pierwotnie ukazał się na blogu W ramach regulacji, prowadzonym przez prawników kancelarii Eversheds Sutherland.
[1] Projekt ustawy o zmianie ustawy o prawach konsumenta niektórych innych ustaw, dostępny na stronie internetowej Rządowego Centrum Legislacji
[2] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2161 z dnia 27 listopada 2019 r. zmieniająca dyrektywę Rady 93/13/EWG i dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 98/6/WE, 2005/29/WE oraz 2011/83/UE w odniesieniu do lepszego egzekwowania i unowocześnienia unijnych przepisów dotyczących ochrony konsumenta (Dz.U.UE.L.2019.328.7).
[3] Ustawa z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 287 z późn. zm.).
[4] Zdanie pierwsze motywu 45 preambuły: „Przedsiębiorcy mogą indywidualnie dostosowywać cenę swoich ofert do konkretnych konsumentów lub konkretnych kategorii konsumentów w oparciu o zautomatyzowane podejmowanie decyzji i profilowanie zachowań konsumentów pozwalające przedsiębiorcom ocenić siłę nabywczą konsumentów”.
[5] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) (Dz.U.UE.L.2016.119.1).
[6] Czwartego stycznia Komitet ds. Europejskich opublikował podsumowanie zgłoszonych uwag i stanowisk wraz z aktualną wersją projektu, dostępną tutaj