Hurtowe oszustwa podatkowe wymagają detalicznego badania

Przedstawiony stan faktyczny ma charakter hipotetyczny, jednak podobny przebieg wydarzeń wielokrotnie miał miejsce w realiach gospodarczych ostatnich lat.

Zaskakuj?cy zbieg okoliczności

Spółka z ograniczon? odpowiedzialności? prowadzi działalność gospodarcz? w zakresie handlu kaw? w ziarnach. Spółka nabywa towar od dużych hurtowników lub importerów i odsprzedaje go dostawcom zaopatruj?cym zakłady pracy oraz obiekty gastronomiczne. Rynek handlu kaw? charakteryzuje się dużym rozproszeniem, tj. na rynku działa wiele podmiotów prowadz?cych działalność na różn? skalę.

W skład zarz?du spółki wchodz? trzy osoby. Pierwszy członek zarz?du odpowiada za poszukiwanie dostawców oraz rynków zbytu i działalność marketingow?, w tym prezentowanie oferty spółki podczas targów. Drugi członek zarz?du piastuje stanowisko dyrektora finansowego. Trzeci członek zarz?du odpowiada za działalność operacyjn?, logistykę oraz inne bież?ce kwestie.

W 2014 r. podczas okresowo odbywaj?cych się targów do stanowiska spółki podszedł przedsiębiorca przedstawiaj?cy się jako dystrybutor kawy obsługuj?cy hale widowiskowo-targowe oraz punkty gastronomiczne w północnej Polsce. Po zapoznaniu się z ofert? spółki wskazał, że chciałby nabyć trzy tony kawy – mieszanki ziarna arabica i robusta wypalanej u producenta Grado Espresso – w cenie 60 złotych netto za kilogram. Wskazał także, że byłoby to zamówienie próbne, by sprawdzić rzetelność kontrahenta. Spółka nie posiadała tego produktu w ofercie, lecz obecny na targach członek zarz?du przyj?ł od nowo poznanego przedsiębiorcy wizytówkę. Po dwóch tygodniach do spółki zadzwonił inny nieznany kontrahent, oferuj?c dostawy kawy Grado Espresso w cenie 57 złotych netto za kilogram. Spółka nabyła od dostawcy próbne trzy tony kawy i zbyła je kontrahentowi poznanemu podczas targów.

Współpraca z nowymi kontrahentami szybko się rozwinęła. Gdy wolumen zamówień się powiększył, spółka zaczęła korzystać z przewoźnika poleconego przez nowego dostawcę, by ten woził towar bezpośrednio od dostawcy spółki do odbiorcy towarów.

Wizyta Urzędu Kontroli Skarbowej

W 2016 r. do drzwi spółki zapukał Urz?d Kontroli Skarbowej. W toku przeprowadzonego postępowania kontrolnego stwierdzono, że spółka i jej kontrahenci uczestniczyli w przestępczym łańcuchu transakcji. Zobowi?zanie podatkowe spółki w podatku VAT za poszczególne okresy 2014 r. zastało określone na kilka milionów złotych, a wynikało z odmówienia spółce prawa do odliczenia podatku VAT z faktur wystawionych przez dostawcę towaru oraz firmę logistyczn? w zwi?zku z nieistnieniem transakcji (brakiem rzeczywistego obrotu).

W uzasadnieniu decyzji organ wskazał, że z uwagi na nieistnienie transakcji nie ma obowi?zku badać, czy spółka działała w dobrej wierze, tj. czy wybrała kontrahenta z należyt? staranności?. Niemniej organ ocenił, że spółka podjęła współpracę z nieznanymi wcześniej podmiotami, a członkowie zarz?du zdawali sobie sprawę z nienaturalnie szybkiego rozwoju współpracy. Organy wskazały ponadto na niewystarczaj?c? weryfikację tożsamości kontrahenta, a za lekkomyślne uznały posługiwanie się przez spółkę nieznanymi firmami przewozowymi. Do materiału dowodowego wł?czono decyzje wydane przez organ przeciwko kontrahentom spółki oraz ich kooperantom wskazuj?ce na istnienie zamkniętego kręgu dostawców. Decyzja kończyła się konkluzj?, że spółka godziła się na uczestnictwo w schemacie przestępczym.

Odpowiedzialność członków zarz?du

Czy ustalenia organu kontroli skarbowej powinny mieć decyduj?cy wpływ na ocenę odpowiedzialności członków zarz?du w postępowaniu karnym skarbowym?

Postępowanie karne skarbowe tocz?ce się równolegle b?dź w następstwie postępowania kontrolnego inspirowane jest informacjami, które przesi?kaj? do akt sprawy karnej skarbowej. St?d na organach kontroli skarbowej spoczywa szczególna odpowiedzialność za prawidłowość ustaleń faktycznych i zastosowania prawa materialnego. Oskarżyciel publiczny nie powinien przyjmować bezkrytycznie ustaleń i oceny prawnej dokonanych w postępowaniu kontrolnym.

Zakres badania sprawy przez Urz?d Kontroli Skarbowej

W toku postępowania organy maj? obowi?zek podj?ć wszelkie niezbędne działania w celu dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz załatwienia sprawy. Zakres merytoryczny sprawy ogranicza sferę okoliczności, które powinny podlegać badaniu przez organ kontroli skarbowej.

W sprawach oszustw karuzelowych decyzje organów najczęściej wskazuj?, że faktury wystawione przez podmiot nieistniej?cy lub stwierdzaj?ce czynności, które nie zostały dokonane, nie stanowi? podstawy do odliczenia lub zwrotu podatku VAT. Zgodnie z praktyk?, jeśli organy stwierdz? dokonanie rzeczywistej transakcji, przedmiotem badania będzie to, czy na podstawie obiektywnych przesłanek stwierdzić można, iż podatnik wiedział lub powinien był wiedzieć, że transakcja maj?ca stanowić podstawę prawa do odliczenia wi?zała się z przestępstwem popełnionym przez wystawcę faktury lub inny podmiot działaj?cy na wcześniejszym etapie obrotu.

Zakres badania sprawy przedstawionej w kazusie

Zgodnie ze stanem faktycznym sprawy każdy z członków zarz?du posiadał część wiedzy o kooperacji z kontrahentem. Rola pierwszego z nich zakończyła się z momentem nawi?zania współpracy, rola dyrektora finansowego obejmowała jedynie badanie przepływów pieniężnych i prawidłowości dokumentacji, a rola członka zarz?du zajmuj?cego się logistyk? obejmowała kwestie zwiększenia wolumenu sprzedaży i kooperacji z firm? przewozow?.

Organ podniósł, że do transakcji nie doszło, a spółce nie przysługuje prawo do odliczenia, czym zdj?ł z siebie ciężar badania, czy podatnik działał w dobrej wierze. Niezależnie od tego organ wypowiedział się o świadomości członków zarz?du, stwierdzaj?c, że wszyscy wiedzieli o przestępczym procederze.

Dokonuj?c tej konstatacji, organ zintegrował wiedzę poszczególnych członków zarz?du z ustaleniami poczynionymi w toku innych postępowań kontrolnych i cał? tę wiedzę przypisał członkom zarz?du in gremio. Organ wykroczył przy tym poza zakres merytorycznego rozpoznania sprawy, oceniaj?c zamiar spółki co do uczestnictwa w oszustwie karuzelowym.

Rola oskarżyciela publicznego

Na oskarżycielu publicznym spoczywa istotne zadanie. Pozornie okoliczności faktyczne sprawy wyjaśniono w postępowaniu kontrolnym, jednak w rzeczywistości wiele ustaleń pozostaje spornych.

Oskarżyciel publiczny jest zobowi?zany dokonać ustaleń faktycznych w odniesieniu do każdej osoby odrębnie, bowiem współsprawca za czyn zabroniony odpowiada w granicach swojej umyślności lub nieumyślności. Takie zatomizowane badanie jest jednym z wymogów, który odróżnia postępowanie kontrolne od postępowania karnego skarbowego. W przypadku postępowania kontrolnego wnioski organu kontroli skarbowej (niezależnie od tego, że mog? być uznane za zbyt daleko id?ce) powinny dotyczyć spółki, czyli podatnika. W przypadku postępowania karnego skarbowego stron? postępowania jest członek zarz?du.

Rola pełnomocnika i obrońcy

Obok czynności dokonywanych w zwi?zku z meritum sprawy, zadaniem pełnomocnika w postępowaniu kontrolnym jest baczenie, by organ właściwie identyfikował działania poszczególnych osób, a także kontestowanie nieprawdziwych twierdzeń organu, nawet jeśli s? one pozornie nieistotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Twierdzenia takie mog? mieć bowiem wpływ na przebieg postępowania karnego skarbowego.

W toku postępowania karnego skarbowego obrońca powinien w pierwszej kolejności wykazać niedoskonałości decyzji wydanej przez organy, w szczególności te, które nie maj? znaczenia dla rozstrzygnięcia w sprawie podatkowej (okoliczności istotne s? bowiem badane przez s?dy administracyjne), a nie zostały usunięte w toku postępowania kontrolnego.

Konkluzja

Aktywna postawa pełnomocnika na etapie postępowania kontrolnego jest niezbędna, bowiem zwalczanie ustaleń organów w sprawie karnej skarbowej jest utrudnione. W praktyce ustalenia organu przybieraj? charakter niepisanego domniemania, a w konsekwencji obrońca zmuszony jest dowodzić niewinności członka zarz?du.

Uczciwy przedsiębiorca dysponuje w toku postępowania szeregiem argumentów, poczynaj?c od formalnych, takich jak wykazanie, że kontrahent dokonał wszelkich wymaganych prawem rejestracji, a kończ?c na wykazaniu, że dokonana transakcja jest zbieżna z praktyk? rynkow?, a ceny nie odstaj? od normy w sposób budz?cy podejrzenia.

Kluczem do bezpieczeństwa spółki i członków zarz?du jest jednak prewencja, polegaj?ca na przegl?dzie portfolio i eliminacji podejrzanych dostawców, zaprojektowaniu odpowiednich dla danego sektora gospodarki procedur weryfikacji nowych kontrahentów, a czasem także na korekcie deklaracji podatkowych w niezbędnym zakresie.

Powyższe zabiegi s? niezbędne, gdyż instrumentalne wykorzystywanie uczciwych przedsiębiorców przez oszustów jest praktyk? nagminn?. W konsekwencji nierzadko to rzetelni przedsiębiorcy mog? najdotkliwiej odczuć skutki działania organów kontroli skarbowej oraz organów ścigania. Te bowiem w obliczu bezskuteczności swoich działań w stosunku do oszustów przerzucaj? negatywne konsekwencje – finansowe, karne skarbowe, a w ostatnim czasie również karne – na podmioty pozostaj?ce w zasięgu oraz dysponuj?ce jakimikolwiek aktywami.

Dariusz Wasylkowski, adwokat, doradca podatkowy, wspólnik odpowiedzialny za praktykę podatkow?

Wojciech Marszałkowski, praktyka podatkowa