Czy NBP powinien wprowadzić program subsydiowanych kredytów?

Globalny kryzys finansowy przyczynił się do znacz?cego pogorszenia sytuacji gospodarczej na Węgrzech. Ze względu na znacz?cy spadek jakości portfela kredytów korporacyjnych banki zaostrzyły warunki udzielania kredytów dla przedsiębiorstw. W efekcie dynamika kredytów w tym segmencie zmniejszyła się z 14,9% r/r w III kw. 2008 r. do -6,6% w IV kw. 2009 r. Ponadto, wprowadzony w 2010 r. podatek bankowy (stawka 0,5% od aktywów banków powyżej 50 mld forintów, 0,15% poniżej tej granicy) oddziaływał w kierunku ograniczenia przyrostu kapitału banków i ograniczenia akcji kredytowej. W konsekwencji w latach 2010-2012 wolumen kredytów dla przedsiębiorstw zmniejszał się rocznie przeciętnie ok. 5%. Zapaść na rynku kredytowym i zwi?zany z tym utrudniony dostęp firm do finansowania zewnętrznego oraz jednoczesne pogorszenie koniunktury doprowadziły do znacz?cego wzrostu odsetka bankructw przedsiębiorstw (z 3,0% w 2008 r. do 4,3% w 2012 r.) i spadku inwestycji, które w IV kw. 2012r. były na poziomie o 24% niższym niż przed wybuchem kryzysu finansowego (III kw. 2008 r.).

W 2012 r. na Węgrzech mieliśmy do czynienia z drug? fal? recesji (PKB obniżył się realnie o 1,5% w stosunku do poziomu z 2011 r.), co było zwi?zane z pogorszeniem koniunktury w strefie euro. Jednocześnie, ze względu na inflację kształtuj?c? się znacz?co powyżej celu inflacyjnego Narodowy Bank Węgier (MNB) podwyższył stopy procentowe o 175 pb. w okresie IV kw. 2010 r. – IV kw. 2011 r., co dodatkowo oddziaływało w kierunku zmniejszenia akcji kredytowej i spowolnienia wzrostu gospodarczego. Utrudniony dostęp do kredytu miał relatywnie najsilniejszy negatywny wpływ na działalność małych i średnich przedsiębiorstw, gdyż maj? one zwykle ograniczony dostęp do innych zewnętrznych źródeł finansowania. Pomimo rozpoczętego w III kw. 2012 r. cyklu łagodzenia polityki pieniężnej tempo spadku wolumenu kredytu dla przedsiębiorstw dalej przyspieszało (do -6,5% w I kw. 2013 r.).

Bior?c pod uwagę zarysowane powyżej warunki makroekonomiczne i nisk? skuteczność dotychczasowych obniżek stóp procentowych, w kwietniu 2013 r. MNB podj?ł decyzję o uruchomieniu programu „Finansowanie dla rozwoju” (Funding for Growth Scheme, FGS). W pierwszej fazie programu (lipiec-wrzesień 2013 r.) MNB udostępnił bankom komercyjnym nieoprocentowane fundusze w wysokości 750 mld forintów (ok. 2,5% PKB). Środki te miały być wykorzystane na udzielenie niskooprocentowanych kredytów firmom z sektora małych i średnich przedsiębiorstw (MSP). Maksymalne oprocentowanie dla tych kredytów zostało ustalone na poziomie 2,5%, a więc znacz?co poniżej stopy referencyjnej MNB na poziomie 3,8% obowi?zuj?cej we wrześniu 2013 r. Pierwsza faza programu składała się z dwóch filarów. Pierwszy filar (472 mld forintów) został przeznaczony w ok. 30% na nowe kredyty inwestycyjne, w ok. 30% na nowe kredyty obrotowe i w ok. 40% na refinansowanie istniej?cych kredytów. Drugi filar (278 mld forintów) został przeznaczony na konwersję istniej?cych kredytów walutowych. W ramach pierwszej fazy programu wykorzystano 701 mld forintów (93,5% planowanych środków), co świadczy o dużym zainteresowaniu firm subsydiowanymi kredytami.

Ze względu na duże zainteresowanie firm tanim finansowaniem, MNB uruchomił w październiku 2013 r. drug? fazę programu, która pierwotnie miała trwać do końca 2014 r. (przedłużono j? w IV kw. 2014 r. do końca br.). W ramach niej MNB planował udostępnić bankom 1000 mld forintów (ok. 3,4% PKB) na podobnych warunkach jak w pierwszej fazie programu. Do października br. wszystkie środki zostały już wykorzystane – 59% na kredyty inwestycyjne, 28% na kredyty obrotowe oraz 11% na współfinansowanie projektów z użyciem środków unijnych.

W okresie marzec-grudzień br. MNB uruchomił również dodatkowo program FGS+ w wysokości 500mld forintów. W odróżnieniu do programu FGS, w ramach którego preferowano firmy o niskim ryzyku kredytowym, program FGS+ skierowany był do firm o średnim poziomie ryzyka. Kredyty udzielone w ramach programu FGS+ były częściowo gwarantowane przez MNB. Ponadto, w ubiegłym tygodniu MNB podj?ł decyzję o uruchomieniu trzeciej fazy programu FGS w wysokości 600 mld forintów, z której można będzie skorzystać w 2016 r. W sumie w latach 2013-2016 MNB udostępni w ramach programu subsydiowanych kredytów 2850 mld forintów (9,5% PKB z 2013 r.).

Uruchomienie programu FGS z jednej strony przyczyniło się do zwiększenia popytu przedsiębiorstw na kredyt (poprzez obniżenie oprocentowania kredytów) i zwiększenie ich skłonności do inwestowania. Jednocześnie niższe oprocentowanie oddziaływało w kierunku zwiększenia zdolności kredytowej firm, co doprowadziło do złagodzenia polityki kredytowej przez banki. MNB oszacował efekty makroekonomiczne pierwszych dwóch faz programu FGS w latach 2013-2014 (zanim podjęto decyzję o przedłużeniu drugiej fazy do końca 2015 r.) w porównaniu do scenariusza alternatywnego, w którym nie byłyby zastosowane niekonwencjonalne narzędzia polityki pieniężnej (subsydiowane kredyty w wysokości ok. 4% PKB). Zgodnie z wynikami modelowania ekonometrycznego, skumulowany przyrost PKB w latach 2013-2014, osi?gnięty dzięki realizacji pierwszych dwóch faz programu, wyniósł 0,3-0,9% PKB z 2013 r. Jednocześnie program miał pozytywny wpływ na inwestycje (+2,4-8,3%) oraz na konsumpcję prywatn? (+0,1%-0,5%).

Sytuacja gospodarcza w Polsce jest obecnie znacz?co korzystniejsza niż Węgier w 2012 r. Zgodnie z szacunkami Komisji Europejskiej luka popytowa (różnica pomiędzy PKB realnym i potencjalnym) w Polsce wyniesie -0,6% potencjalnego PKB w 2015 r., podczas gdy na Węgrzech była ona równa -3,7% PKB w 2012 r. Dynamika kredytów korporacyjnych – zarówno w segmencie dużych przedsiębiorstw (12,0% r/r we wrześniu br.), jak i dla sektora MSP (5,9%) – kształtuje się znacz?co powyżej nominalnego tempa wzrostu PKB. Roczna dynamika kredytów inwestycyjnych wyniosła 9,2% we wrześniu br. Wskazuje to na brak potrzeby dodatkowego pobudzenia akcji kredytowej przez bank centralny. Najnowsze wyniki ankiety skierowanej do przewodnicz?cych komitetów kredytowych przeprowadzonej przez NBP (Sytuacja na rynku kredytowym) wskazuj?, że banki nie planuj? zmian lub przewiduj? łagodzenie polityki kredytowej w segmencie kredytów dla przedsiębiorstw w IV kw. br. Ponadto firmy w Polsce nie maj? obecnie problemów z uzyskaniem kredytu. Zgodnie z wynikami badań koniunktury przedsiębiorstw (Szybki Monitoring NBP, październik 2015 r.) tylko ok. 13% aplikacji kredytowych złożonych przez firmy w III kw. br. zostało ocenionych negatywnie. Dla porównania, na pocz?tku kryzysu odsetek ten przewyższał 30%.

Warto również zwrócić uwagę na fakt, że w Polsce funkcjonuje inny model finansowania działalności inwestycyjnej przedsiębiorstw, zgodnie z którym środki własne stanowi? główne źródło finansowania. Potwierdzaj? to dane o wolumenie kredytów dla przedsiębiorstw w relacji do PKB. W 2014 r. współczynnik ten kształtował się w Polsce na drugim po Rumunii, najniższym poziomie w Unii Europejskiej (15,7% wobec 38,0% średnio w UE). Według badań NBP (Szybki Monitoring) niemal połowa badanych firm realizuje plany rozwojowe opieraj?c się głównie na środkach własnych, a znaczenie kredytów w finansowaniu nowych inwestycji pozostaje wci?ż poniżej średniej wieloletniej. Długookresowe tendencje (ostatnia dekada) w obszarze finansowania nowo rozpoczynanych inwestycji wskazuj? na wzrost znaczenia samofinansowania i obniżanie się roli kredytów. W efekcie w całej próbie ankietowanych przez NBP firm tylko 17% z nich uznało kredyt bankowy za bardzo istotne źródło finansowania działalności.

Jednym z celów programu FGS na Węgrzech było zmniejszenie nadmiernego zadłużenia przedsiębiorstw w obcej walucie poprzez jego konwersję na kredyty w forintach. Realizacja takiego celu w Polsce nie jest konieczna. Udział kredytów walutowych we wszystkich kredytach korporacyjnych w Polsce kształtuje się bowiem obecnie na znacz?co niższym poziomie (27,5%) niż na Węgrzech w I kw. 2013 r. (57,5%). Ponadto dla eksporterów (osi?gaj?cych wpływy w obcej walucie) korzystanie z kredytu walutowego jest metod? redukowania ekspozycji przedsiębiorstwa na zmiany kursu walutowego (tzw. hedging naturalny), co dodatkowo osłabia argumentację na rzecz ingerowania banku centralnego w strukturę walutow? kredytu dla przedsiębiorstw.

W naszej ocenie nie ma zatem mocnych argumentów na rzecz zastosowania w Polsce programu subsydiowanych przez bank centralny kredytów dla przedsiębiorstw. Polska gospodarka znajduje się obecnie blisko stanu równowagi, co oznacza, że uruchomienie takiego programu mogłoby się przyczynić do przegrzania gospodarki i w dłuższej perspektywie do dużej zmienności stóp procentowych i kursu walutowego. Ponadto, nadal istnieje przestrzeń do łagodzenia polityki monetarnej z wykorzystaniem konwencjonalnego narzędzia jakim jest obniżka stóp procentowych. Zgodnie z naszym scenariuszem stopa referencyjna NBP zostanie zredukowana o 50 pb w marcu 2016 r.

***

Credit Agricole Bank Polska S.A. pl.  Orl?t Lwowskich 1, 53-605 Wrocław  www.credit-agricole.pl

Niniejszy materiał został sporz?dzony na podstawie najlepszej wiedzy autorów, z wykorzystaniem informacji pochodz?cych ze sprawdzonych źródeł. Nie może on być wykorzystywany jako rekomendacja do zawierania transakcji. Stawki zawarte w materiale maj? charakter informacyjny. Credit Agricole Bank Polska S.A. nie ponosi odpowiedzialności za treść zamieszczanych komentarzy i opinii.

Jakub BOROWSKI Główny Ekonomista Chief Economist ul. Żwirki i Wigury 18a, 02-092 Warszawa tel.: +48 22 573 18 40 e-mail:  jakub.borowski(@)credit-agricole.pl

Jean-Baptiste GIRAUD Dyrektor Pionu Dużych Klientów Korporacyjnych Head of Large Corporate Client Division ul. Żwirki i Wigury 18a, 02-092 Warszawa tel.: +48 22 573 18 02 e-mail:jeanbaptiste.giraud(@)credit-agricole.pl

David JULLIARD Dyrektor Pionu Klientów Korporacyjnych Head of Mid Corporate Client Division ul.Żwirki i Wigury 18a, 02-092 Warszawa tel.:+48 22 573 80 82 e-mail:  djulliard(@)credit-agricole.pl