Chemia 4.0 – Gospodarka o obiegu zamkniętym może okazać się jedną z najbardziej korzystnych rewolucji w branży chemicznej

Zainspirowana badaniem  przeprowadzonym przez naszych zachodnich s?siadów, postanowiłam przyjrzeć się jak czwarta rewolucja przemysłowa (Industry 4.0) może wpływać na branżę chemiczn?. Cyfryzacja, automatyzacja i zwrócenie się do zasobów odnawialnych i biodegradowalnych ma niew?tpliwie także wpływ na zmiany, które w tej branży zachodz?, albo niebawem zajd?.

Wnioski, które płyn? z raportu "Chemistry 4.0 - Growth through innovation in a transforming world"  przygotowanego przez Deloitte i Niemieckie Stowarzyszenie Przemysłu Chemicznego (VCI) s? jednoznaczne.  Cyfryzacja i gospodarka o obiegu zamkniętym to dwa czynniki, które spowoduj? duże zmiany w branży chemicznej w najbliższych dekadach. Te dwa zjawiska będ? wzajemnie oddziaływać, co wpłynie na sposoby prowadzenia prac badawczo-rozwojowych, modele biznesowe i produkcyjne. W konsekwencji, branża chemiczna będzie musiała sprostać nowym wyzwaniom, ale również zyska wcześniej nieistniej?ce możliwości. Wydaje się, bowiem, że kluczem do osi?gnięcia sukcesu w zakresie gospodarki o obiegu zamkniętym, przejścia z linearnego podejścia  wykorzystywania zasobów do procesów oszczędnych i maksymalizuj?cych wartość zasobów i użytkowanych materiałów – s? właśnie zmiany technologiczne w branży chemicznej. Ale bez możliwości generowania i zbierania ogromnej ilości danych, odpowiedniego przekształcania ich, przekazywania informacji na wielu poziomach, nie ma szans na wejście w kolejny etap zmian.

Branża chemiczna a gospodarka o obiegu zamkniętym

O istocie zmian, które musz? nast?pić, świadczy chociażby ogłoszona 16 stycznia b.r. przez Komisję Europejsk? strategia dla tworzyw sztucznych w gospodarce o obiegu zamkniętym (A European Strategy for Plastics in a Circular Economy). Z jednej strony zapotrzebowanie na wyroby z tworzyw sztucznych z każdym rokiem się zwiększa, bo mamy do czynienia z materiałem plastycznym, wygodnym i tanim. Jest on wykorzystywany powszechnie, a wielość zastosowań jest nieskończona. Równocześnie coraz częściej zaczynamy postrzegać ten materiał, jako największe wyzwanie w zakresie zanieczyszczenia środowiska, który dodatkowo do produkcji wymaga zużywania zasobów nieodnawialnych. Recykling tworzyw sztucznych w Europie nie osi?ga nawet 30%, a w Polsce jest to jeszcze mniej. Dlatego przy dalszym wzroście zapotrzebowania na produkty i opakowania z tworzyw sztucznych zarówno źródło pochodzenia tego materiału, jak i sposób wycofywania produktów z użycia i recykling musz? niew?tpliwie się zmienić.  

Zgodnie z tym, co pisz? autorzy raportu Chemia 4.0 wyróżnić możemy trzy kategorie takiego wykorzystania: transparentność i procesy cyfrowe, modele operacyjne oparte na danych oraz modele cyfrowe. Przykładem prowadzonych prac rozwojowych w tej dziedzinie jest poł?czenie usług cyfrowych z produkcj? chemiczn? w digitalizacji rolnictwa, produkcji addytywnej (druk 3D) oraz w segmencie e-zdrowia sektora opieki zdrowotnej.

Sytuacja w Polsce

Branża chemiczna (bez petrochemii) w latach 2010-2016 rosła średniorocznie 5,7%. To więcej niż wzrost w przetwórstwie przemysłowym ogółem. Także w porównaniu do największych gospodarek europejskich nie musimy się tego wzrostu wstydzić. WIG-CHEMIA od września 2008 r. urósł 325%. Ale  w rywalizacji z globalnymi graczami głównym zagrożeniem dla polskich firm jest ograniczony dostęp do surowców w konkurencyjnych cenach.  Wydaje się jednak, że inwestycje w  innowacyjne rozwi?zania mog? pomóc polskiej chemii wzmocnić jej pozycję na rynku. Odnoszę wrażenie, że rynek chemiczny w Polsce, a przynajmniej jego główni gracze, widz? istotne znaczenie i potrzebę takich działań. Niemniej, jest jeszcze sporo do zrobienia, a wydatki na badania i rozwój w naszym kraju wci?ż s? zdecydowanie mniejsze niż wydatki firm globalnych. Kolejnym elementem, który może pomagać osi?gać przewagi jest współpraca z istniej?cymi ośrodkami badawczymi. Znam pewien zaawansowany instytut naukowy z Łodzi, który realizuj?c bardzo innowacyjne badania materiałowe, współpracuje z podmiotami spoza Polski, bo w naszym kraju nie mógł znaleźć nabywców swojej technologii. A wykorzystanie tej technologii na szerok? skalę w segmencie włókien chemicznych mogłoby istotnie ograniczyć konieczność wykorzystywania nieodnawialnych zasobów (głównie importowanej ropy naftowej) na rzecz przetwarzania pozostałości z produkcji rolnej.

Zatem zmiany, które obserwowane s? w Niemczech i innych bardziej rozwiniętych i uprzemysłowionych krajach, za chwilę na duż? skalę będ? widoczne także w Polsce. Digitalizacja może pozwalać na rozwój i zwiększenie efektywności modeli biznesowych opartych na obiegu zamkniętym. Co więcej, innowacje mog? zyskać nowy cel. Zmiany będ? wymuszane regulacjami na poziomie unijnym i krajowym, choć wydaje się, że większe korzyści osi?gn? ci, którzy będ? krok przed wymogami legislacyjnymi.  Pomimo konieczności poniesienia kosztów, w długim czasie  przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym okaże się bardzo dobr? inwestycj?.  Równocześnie można nadal wykorzystywać jeszcze finansowanie grantowe. Źródła dotacji s? zróżnicowane i obejmuj? m.in. program sektorowy INNOCHEM przeznaczony dla podmiotów z branży chemicznej, INNOMOTO, Innowacyjny Recykling czy INNOSTAL, w których zdefiniowano obszary badawcze spójne z działalności? sektora. Dodatkowo podmioty te mog? obniżyć kwotę odprowadzonych podatków, korzystaj?c z ulgi podatkowej z tytułu prowadzonej działalności badawczo – rozwojowej, która z roku na roku staje się coraz atrakcyjniejsza i  pozwala na zmniejszenie podstawy opodatkowania nawet o 200 proc. kosztów zwi?zanych z badaniami i  rozwojem.