Aktualności firm stowarzyszonych • Analizy i badania

Obniżka VAT na żywność przyczyni się do zwiększenia inflacji

11/01/2022 • by Credit Agricole

Pod koniec ubiegłego roku premier M. Morawiecki zapowiedział przejściowe obniżenie stawki VAT na „podstawowe artykuły żywnościowe” od „lutego na co najmniej pół roku” do zera. Jest to jedno z działań rządu mających na celu zmniejszenie inflacji, która zgodnie ze wstępnymi danymi GUS wyniosła w grudniu 8,6% r/r wobec 7,8% w listopadzie (patrz powyżej). Skuteczność tego sposobu ograniczania inflacji zależeć będzie jednak od tego, w jakim stopniu zerowe stawki VAT na podstawowe artykuły żywnościowe znajdą odzwierciedlenie w ich cenach detalicznych. Przedmiotem poniższej analizy jest próba odpowiedzi na to pytanie.

Przejściowe obniżki stawek podatku VAT są dość nowym narzędziem polityki fiskalnej. Podczas gdy istnieje szereg badań nt. wpływu trwałych zmian stawek podatku VAT na ceny, to badań analizujących przejściowe zmiany stawek podatku VAT jest stosunkowo niewiele. Na podstawie przeglądu literatury wyodrębniliśmy kilka najważniejszych czynników, które wpływają na skalę efektu przeniesienia zmiany stawek podatku VAT na ceny detaliczne:

Sytuacja rynkowa oraz cel przejściowej zmiany stawek podatku VAT. Do tej pory przejściowe obniżki stawek podatku VAT stosowane były jako narzędzie mające na celu pobudzenie popytu, a nie obniżenie inflacji (m.in. przejściowa obniżka VAT w Wielkiej Brytanii w latach 2008-2009 oraz w Niemczech w 2020 r.). Badania wskazują, że w sytuacji, w której firmy zmagają się z niedostatecznym popytem są one w stanie w większym stopniu obniżyć ceny swoich produktów ze względu na zmniejszenie stawki podatku VAT, a następnie nie są skłonne do silnych podwyżek cen, gdy stawki VAT powrócą do pierwotnego poziomu. Warto jednak zwrócić uwagę, że obecnie sytuacja rynkowa jest inna. Firmy mają do czynienia z szybkim wzrostem popytu na swoje produkty, a jednocześnie mają do czynienia z dużą presją kosztową. W tej sytuacji można naszym zdaniem oczekiwać odwrotnej reakcji firm niż wskazuje literatura: słabszego przeniesienia obniżki VAT na ceny, a później silniejszego podniesienia cen ze względu na jego podwyżkę do pierwotnego poziomu.
Wysokość marż. Badania wskazują, że firmy charakteryzujące się relatywni niskimi marżami mają tendencję do asymetrycznej reakcji na przejściową obniżkę VAT, czyli do słabszego przeniesienia obniżki VAT na ceny, a później silniejszego podniesienia cen ze względu na jego podwyżkę do pierwotnego poziomu. W ten sposób próbują one wykorzystać przejściową obniżkę stawki podatku VAT do podniesienia swoich marż. Podstawowe artykuły żywnościowe charakteryzują się relatywnie niską wartością dodaną, a w konsekwencji niskimi marżami. W efekcie sugeruje to silną asymetryczną reakcję na przejściową obniżkę VAT po stronie firm.
Konkurencja na danym rynku i dostęp do informacji. Badania wskazują, że skala przenoszenia obniżki VAT na ceny jest słabsza w kategoriach, w których mamy do czynienia z niską konkurencją i mniejszym dostępem do informacji rynkowej. Jednocześnie w tych kategoriach mamy później do czynienia z relatywnie silniejszym wzrostem cen w reakcji na przywrócenie stawki podatku VAT do pierwotnego poziomu. Warto zwrócić uwagę, że w Polsce mamy dość dużą koncentrację handlu detalicznego. Wsparcie dla takiej oceny stanowią dane GUS za 2020 r., zgodnie z którymi sklepy o powierzchni sprzedażowej powyżej 99 m2 miały 59,4% udział w całkowitej powierzchni sprzedażowej sklepów w Polsce. Przy takiej strukturze handlu detalicznego sieci handlowe są w stanie wykorzystywać swoją pozycję rynkową do zwiększania rentowności sprzedaży. Ponadto, w przypadku produktów żywnościowych porównywanie cen tych samych produktów pomiędzy sklepami jest o wiele trudniejsze niż w przypadku dóbr trwałego użytku, gdzie istotna część handlu koncentruje się w Internecie. Co więcej, nawet stwierdzenie różnic w cenie tego samego produktu żywnościowego pomiędzy sklepami nie zawsze jest wystarczającym argumentem do zrobienia części zakupów w innym sklepie. Są to kolejne czynniki sugerujące słabsze przeniesienia obniżki VAT na ceny żywności, a później silniejsze podniesienie cen ze względu na jego podwyżkę do pierwotnego poziomu.

Przedstawione wyżej wnioski są spójne z przyjętymi przez nas założeniami, że obniżka VAT na podstawowe artykuły żywnościowe (zakładamy, że będą to produkty objęte 5% stawką podatku VAT oraz cukier, gdzie stawka podatku VAT wynosi 8%) nie znajdzie pełnego odzwierciedlenia w ich cenach detalicznych (por. MAKROmapa z 03.01.2022). Uwzględniając utrzymującą się obecnie silną presję kosztową w sektorze rolno-spożywczym i handlu detalicznym (rosnące ceny surowców rolnych, energii, transportu opakowań i pracy) oraz jego charakterystyki uważamy, że dystrybutorzy żywności będą częściowo starali się wykorzystać obniżkę VAT do podniesienia swojej rentowności. Stąd na podstawie przeglądu literatury założyliśmy, że na ceny zostanie przeniesione tylko 50% planowanej obniżki VAT i efekt ten rozłoży się na dwa miesiące, ponieważ uczestnicy rynku będą dostosowywać swoją strategię cenową do działań konkurencji. Ze względu na wspomnianą wyżej presję kosztową uważamy, że późniejsza podwyżka stawek podatku VAT do ich pierwotnego poziomu będzie miała silniejszy wpływ na ceny detaliczne niż ich wcześniejsza obniżka. Na podstawie przeglądu literatury założyliśmy, że na ceny zostanie przeniesione 90% podwyżki VAT do pierwotnych stawek i podobnie jak w przypadku obniżki efekt ten rozłoży się na dwa miesiące. Innymi słowy, w przypadku produktu kosztującego 10,50 zł brutto (przy 5% stawce VAT) w warunkach pełnego przeniesienia obniżki stawki VAT do zera jego cena spadłaby do 10,00 zł (-4,8%). Zakładamy jednak, że zrealizuje się jedynie 50% z tego spadku, czyli cena obniży się do 10,25 zł (-2,4%). Oznacza to, że cena netto wzrośnie z 10,00 zł do 10,25 zł. Następnie, po wzroście stawki VAT do pierwotnego poziomu na ceny zostanie przeniesione 90% tej podwyżki. Czyli ceny zamiast o 5% wzrosną o 4,5%. Czyli ostatecznie cena brutto analizowanego produktu wyniesie 10,71 zł (wzrost o 2,0% w porównaniu do początkowej ceny). Nasze założenia zakładają większą asymetrię mechanizmu przenoszenia przejściowej obniżki stawki podatku VAT na ceny niż szacowaliśmy dwa tygodnie temu, do czego skłoniły nas ubiegłotygodniowe wstępne dane o inflacji, sygnalizujące silniejszą od naszych oczekiwań presję kosztową w sektorze rolno-spożywczym i handlu (patrz wyżej).

Z naszej analizy wynika, że ceny detaliczne artykułów żywnościowych, które zostaną objęte przejściową obniżką stawek VAT do zera, finalnie ukształtują się na wyższym poziomie niż w sytuacji, gdyby takiej przejściowej podwyżki VAT nie było. Z punktu widzenia dynamiki cen żywności i napojów bezalkoholowych oznacza to, że w 2021 r. będzie ona o 0,3 pkt. proc. niższa, a w 2023 r. o 2,1 pkt. proc. wyższa niż w sytuacji, w której przejściowa obniżka VAT nie byłaby wprowadzona. Uwzględniając wagę żywności w koszyku inflacyjnym GUS, przejściowa obniżka stawek podatku VAT na żywność pozwoli zmniejszyć inflację o 0,1 pkt. proc. w 2022 r. kosztem jej zwiększenia o 0,6 pkt. w 2023 r. Nasz zrewidowany scenariusz inflacji, uwzględniający również zapowiedzianą w ubiegłym tygodniu przez premiera przejściową obniżkę stawki podatku VAT na paliwa z 23% do 8%, przedstawimy w najbliższej MAKROmapie.

***

Credit Agricole Bank Polska S.A. pl. Orląt Lwowskich 1, 53-605 Wrocław www.credit-agricole.pl

Niniejszy materiał został sporządzony na podstawie najlepszej wiedzy autorów, z wykorzystaniem informacji pochodzących ze sprawdzonych źródeł. Nie może on być wykorzystywany jako rekomendacja do zawierania transakcji. Stawki zawarte w materiale mają charakter informacyjny. Credit Agricole Bank Polska S.A. nie ponosi odpowiedzialności za treść zamieszczanych komentarzy i opinii.

Jakub BOROWSKI Główny Ekonomista Chief Economist ul. Żwirki i Wigury 18a, 02-092 Warszawa tel.: +48 22 573 18 40 e-mail: jakub.borowski@credit-agricole.pl

Romain REVEL Dyrektor Pionu Klientów Korporacyjnych Head of Corporate Clients Division ul. Żwirki i Wigury 18a, 02-092 Warszawa tel.:+48 22 434 30 82 e-mail: rrevel@credit-agricole.pl