Czy RPP wprowadzi program nisko oprocentowanych kredytów dla MŚP?

Niekorzystna sytuacja za granic? oddziaływała w kierunku pogorszenia koniunktury w Polsce, odzwierciedlanego m.in. silnym spowolnieniem wzrostu produkcji przemysłowej w grudniu (patrz powyżej). W naszym scenariuszu bazowym zakładamy, że obserwowane obecnie spowolnienie w światowym handlu ma charakter przejściowy. Polityka symulacji popytu realizowana przez chińskie władze będzie oddziaływała w kierunku pobudzenia wzrostu gospodarczego w Chinach, a w rezultacie również u głównych partnerów handlowych Polski. Tym samym nasz scenariusz makroekonomiczny przewiduje „miękkie l?dowanie” polskiej gospodarki, tj. lekkie spowolnienie wzrostu PKB do 3,3% w 2019 r. i 3,2% w 2020 r. Poniżej analizujemy scenariusz alternatywny, w którym nie nast?piłoby oczekiwane przez nas ożywienie światowego wzrostu gospodarczego, a w rezultacie dynamika PKB w Polsce uległaby znacz?cemu i trwałemu obniżeniu. Poniższe opracowanie jest pierwszym z cyklu analiz skupiaj?cych się na niekonwencjonalnych narzędziach polityki pieniężnej, które Narodowy Bank Polski mógłby ewentualnie zastosować w celu złagodzenia ww. negatywnego szoku popytowego. Jako pierwszy instrument z potencjalnego arsenału Rady Polityki Pieniężnej analizujemy program nisko oprocentowanych kredytów dla sektora małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP).

Prezes NBP, A. Glapiński wielokrotnie powtarzał w ostatnich miesi?cach swój pogl?d, że w sytuacji, w której konieczne będzie rozluźnienie polityki pieniężnej, Rada rozważy jej złagodzenie poprzez zastosowanie niekonwencjonalnych narzędzi polityki monetarnej zamiast obniżania stóp procentowych. Zgodnie z wypowiedziami członków RPP (E. Gatnara, Ł. Hardta) ewentualne obniżki stóp byłyby negatywne dla stabilności sektora bankowego. Należy również zwrócić uwagę, że dla RPP ważnym czynnikiem przy podejmowaniu decyzji w polityce pieniężnej jest tempo wzrostu kredytu (por. MAKROpuls z 09.01.2019). Bior?c pod uwagę powyższe czynniki, uruchomienie przez NBP programu taniego finansowania dla sektora MŚP w warunkach ewentualnego spowolnienia wzrostu gospodarczego jest jednym ze scenariuszy, który trzeba brać pod uwagę. Poniżej opisujemy doświadczenia Narodowego Banku Węgier (MNB) zwi?zane z przeprowadzeniem analogicznego programu (Funding for Growth Scheme, FGS) i wskazujemy na trudności zwi?zane z jego implementacj? w polskich warunkach.

W następstwie wybuchu globalnego kryzysu finansowego na Węgrzech odnotowano znacz?cy spadek wolumenu kredytu dla przedsiębiorstw pomimo znacz?cej skali złagodzenia polityki pieniężnej realizowanego poprzez obniżki stóp procentowych. Z tego względu w 2013 r. MNB podj?ł decyzję o uruchomieniu programu FGS polegaj?cego na udostępnieniu sektorowi bankowemu nieoprocentowanych funduszy na udzielenie kredytów o stałej stopie procentowej podmiotom z sektora MŚP.

MNB ukierunkował swoje działania na sektor MŚP ze względu na kilka czynników. Na Węgrzech takie firmy produkuj? przede wszystkim na krajowy rynek, co ograniczyło pozytywny wpływ obserwowanego wówczas ożywienia popytu zagranicznego na produkcję tego sektora. Spadek akcji kredytowej w tym segmencie był silniejszy niż w sektorze przedsiębiorstw ogółem. Co więcej, większe firmy były w stanie uzyskać finansowanie dzięki dostępowi do rynku kapitałowego lub od swoich firm-matek. Takie formy finansowania były niedostępne dla większości mniejszych przedsiębiorstw. Utrzymuj?cy się słaby popyt i ograniczony dostęp do finansowania przyczynił się do wzrostu liczby bankructw w tym sektorze na Węgrzech. Należy jednocześnie zwrócić uwagę, że MŚP stanowi? ważny element węgierskiej gospodarki – odpowiadały one wówczas za prawie połowę przychodów netto, 65% zatrudnienia i 46% nakładów brutto na środki trwałe.

Oprocentowanie kredytów oferowanych przez banki komercyjne dzięki finansowaniu zapewnionemu przez MNB nie mogło być wyższe niż 2,5%, co znacz?co obniżyło koszty finansowania dla sektora MŚP w porównaniu do warunków rynkowych (ok. 6%). Część z firm zwracała uwagę również na zalety zwi?zane ze stałym oprocentowaniem finansowania, które sprzyjało zaci?ganiu kredytów o dłuższym okresie zapadalności (nawet do 10 lat). Program MNB został wykorzystany przez MŚP nie tylko do zaci?gnięcia nowych kredytów obrotowych i inwestycyjnych, ale również do wcześniejszej do spłaty istniej?cych zobowi?zań (w celu zmniejszenia kosztu obsługi zadłużenia) lub przewalutowania kredytów zaci?gniętych w obcej walucie (w celu wyeliminowania ryzyka kursowego). W rezultacie udało się zatrzymać spadek wolumenu kredytów dla sektora MŚP. W sumie w latach 2013-2017, w ramach 3 faz programu FGS prawie 40 tys. firm uzyskało finansowanie przekraczaj?ce ł?cznie kwotę 2800 mld forintów (7,3% PKB z 2017 r.). MNB szacuje, że dzięki programowi ł?czny wzrost PKB odnotowany w latach 2013-2017 był wyższy o 2,0-2,5 pkt. proc. w porównaniu do alternatywnego scenariusza, w którym ożywienie akcji kredytowej nast?piłoby w dużo łagodniejszy sposób.

Obecnie Polska znajduje się w innej sytuacji niż Węgry w momencie wprowadzenia programu FGS (VI 2013 r., por. tabela). Akcja kredytowa w sektorze MŚP utrzymuje się na niskim poziomie (średnio 3,1% r/r za ostatnie 12 miesięcy), jednak nie obserwujemy spadku wolumenu kredytów. Ponadto udział kredytów zagrożonych w portfelu kredytów korporacyjnych ogółem (8,9%) jest wyraźnie niższy niż wówczas na Węgrzech (17,6%). Ponadto polskie firmy sektora MŚP nie maj? problemu z uzyskaniem finansowania. Zgodnie z badaniem SAFE realizowanym przez EBC i Komisję Europejsk? tylko 8,0% firm MŚP wskazuje obecnie na dostęp do finansowania jako najważniejszy problem w funkcjonowaniu przedsiębiorstwa i tylko 7,5% wniosków o kredyt bankowy zostaje odrzuconych. Należy jednak pamiętać, że w warunkach istotnego, przedłużaj?cego się spowolnienia wzrostu gospodarczego w Polsce ww. wskaźniki mog? ulec znacz?cemu pogorszeniu. Wtedy implementacja programu nisko oprocentowanego finansowania mogłaby być uzasadniona.

Uważamy jednak, że w polskich warunkach uruchomienie takiego programu mogłoby napotkać na istotne przeszkody. Głównym problemem w Polsce byłby ograniczony popyt ze strony przedsiębiorstw na kredyt bankowy. Zgodnie z badaniem „Barometr EFL” przeprowadzonym w styczniu br. wskaźnik dotycz?cy planowanych inwestycji MŚP znalazł się na najniższym poziomie od IV kw. 2017 r. Planowany spadek poziomu inwestycji sprawia, że ankietowane firmy wyrażaj? mniejsze zapotrzebowanie na finansowanie zewnętrzne. Co więcej charakterystyka polskiego rynku jest taka, że MŚP realizuj? inwestycje głównie z wykorzystaniem środków własnych (88% przedsiębiorstw MŚP raportuje takie źródło finansowania w ankietach GUS), a nie kredytu bankowego (31%, por. wykres). Ponadto, zgodnie z badaniem SAFE, 61% ankietowanych MŚP stwierdziło, że kredyt bankowy nie jest istotnym źródłem finansowania ich działalności.

Ograniczony popyt MŚP na kredyt bankowy oznacza również, że oprocentowanie oferowane w ramach programu musiałoby być wyraźnie niższe od rynkowego, aby firmy były skłonne do skorzystania z niego. Marża banków w segmencie kredytów dla przedsiębiorstw niefinansowych (różnica pomiędzy oprocentowaniem kredytów dla firm i przeciętnym oprocentowaniem depozytów ogółem) wynosi 2,1 pkt. proc.. Oznacza to, że jeśli NBP udostępni bankom komercyjnym nieoprocentowane środki to, aby nie pogorszyć swojego wyniku, banki będ? udzielały kredytów oprocentowanych na poziomie co najmniej 2,1%. Bior?c pod uwagę, że przeciętne oprocentowanie kredytów dla przedsiębiorstw wynosi obecnie 3,6%, to oferowane w ramach programu finansowanie po 2,1% najprawdopodobniej będzie wystarczaj?co atrakcyjne dla MŚP.

Oprocentowanie kredytów bankowych udzielanych MŚP (a tym samym również spread) jest jednak zwykle wyższe niż w segmencie przedsiębiorstw ogółem. W warunkach spowolnienia gospodarczego, premia za ryzyko najprawdopodobniej zwiększy się, co dodatkowo przyczyni się do wzrostu spreadu. Będzie to oddziaływać w kierunku wzrostu oprocentowania kredytów oferowanych w ramach programu. W celu zwiększenie popytu MŚP na takie finansowanie NBP mógłby udostępnić bankom komercyjnym środki po ujemnej stopie procentowej lub zostałby wprowadzony system zachęt dla banków w celu obniżenia oprocentowania (np. poprzez zmniejszenie podatku bankowego dla jednostek uczestnicz?cych w programie). Drugi sposób będzie jednak wymagał współpracy NBP z rz?dem. Należy również pamiętać, że niskie oprocentowanie kredytów mogłoby się przyczynić do realizowania przez firmy inwestycji, które będ? miały ograniczony wpływ na długookresowe tempo wzrostu wydajności i PKB.

Pomimo powyższych trudności uważamy, że program nisko oprocentowanych kredytów dla sektora MŚP byłby pierwszym narzędziem w ramach niekonwencjonalnej polityki pieniężnej, po które sięgn?łby NBP w przypadku przedłużaj?cego się, silnego spowolnienia wzrostu gospodarczego i inflacji utrzymuj?cej się trwale i znacz?co poniżej celu. W kolejnej MAKROmapie przedstawimy wyniki naszej analizy, w ramach której zbadaliśmy, jaka musiałaby być skala takiego programu w Polsce aby skutecznie pobudzić wzrost gospodarczy i inflację.

***

Credit Agricole Bank Polska S.A. pl.  Orl?t Lwowskich 1, 53-605 Wrocław  www.credit-agricole.pl

Niniejszy materiał został sporz?dzony na podstawie najlepszej wiedzy autorów, z wykorzystaniem informacji pochodz?cych ze sprawdzonych źródeł. Nie może on być wykorzystywany jako rekomendacja do zawierania transakcji. Stawki zawarte w materiale maj? charakter informacyjny. Credit Agricole Bank Polska S.A. nie ponosi odpowiedzialności za treść zamieszczanych komentarzy i opinii.

Jakub BOROWSKI Główny Ekonomista Chief Economist ul. Żwirki i Wigury 18a, 02-092 Warszawa tel.: +48 22 573 18 40 e-mail:  jakub.borowski(@)credit-agricole.pl

Jean-Baptiste GIRAUD Dyrektor Pionu Dużych Klientów Korporacyjnych Head of Large Corporate Client Division ul. Żwirki i Wigury 18a, 02-092 Warszawa tel.: +48 22 573 18 02 e-mail:jeanbaptiste.giraud(@)credit-agricole.pl

David JULLIARD Dyrektor Pionu Klientów Korporacyjnych Head of Mid Corporate Client Division ul.Żwirki i Wigury 18a, 02-092